Hamur Kümbeti Hakkında Bilgiler (Hamur/Ağrı)

Ağrı'nın Hamur ilçesinde bulunan ve halk arasında "Sürmeli Mehmet Paşa Kümbeti" olarak da bilinen Hamur Kümbeti, tarihi yapısı ve mimarisiyle dikkat çeken önemli bir anıt mezar niteliği taşıyor. Kümbet, ilçe merkezinin kuzeydoğusundaki mezarlık alanda yer almakta olup, Ağrı-Van karayoluna 250 metre mesafededir.

Kümbetin kim tarafından yaptırıldığına dair giriş kapısı üzerindeki kitabede yer alan bilgiler tahrip edilmiş olsa da, kitabenin altında yer alan rakam izlerinden yapının Hicri 1227 (Miladi 1812-1813) yılında inşa edildiği anlaşılmaktadır. İlçenin eski sakinlerinden Abdullah Aziz Kaya'nın aktardığına göre, kümbet Bayezid Sarayı'nın banisi II. İshak Paşa'nın torunlarından Mir İbrahim Paşa tarafından, vefat eden çocukları için yaptırılmıştır.

Mimari Özellikleri

Hamur Kümbeti, 11.50 x 4.70 metre boyutlarında dikdörtgen planlı olup iki bölümden oluşmaktadır: giriş avlusu ve asıl mezar odası. Giriş bölümü, sivri kemerli eyvan biçimindeki bir taç kapıdan geçilerek ulaşılan düz atkı taşlı kapıyla iç bölüme bağlanmaktadır. Her iki bölümün üst örtüsü, içten aynalı tonoz, dıştan ise balıksırtı biçimindedir.

Doğu cephesinde üç, batı cephesinde iki mazgallı pencere bulunmakta; cephelerde dört siyah bazalt kuşak, yapının genelinde ise kirli beyaz tüf taşı kullanılmıştır. Kullanılan taşlar ve taş işçiliği, Doğubayazıt'taki İshak Paşa Sarayı ile benzerlik göstermekte, bu da yapı malzemesinin Yukarı Ağadeve Köyü'nden getirilmiş olabileceği yönündeki rivayetleri desteklemektedir.

İç Mekân ve Mezarlık Düzeni

Kümbetin iç kısmında biri giriş avlusunda, dördü mezar odasında olmak üzere toplam beş mezar yer almaktadır. Avludaki mezarın İbrahim Paşa'nın kardeşi Yusuf Bey'e, mezar odasındaki dört mezarın ise sırasıyla İbrahim Paşa, oğlu, kızı ve eşi adına olduğu belirtilmektedir. Mezar taşları büyük ölçüde tahrip edilmiş olup, sadece bazı parçalar günümüze ulaşabilmiştir. Taşlarda bitkisel süslemeler, sekiz kollu yıldızlar ve Arapça yazıtlar yer almaktadır.

Tarihî ve Kültürel Değer

Hamur Kümbeti, mimari formu ve taş işçiliği ile Türk-İslam türbe mimarisinden ayrılmakta, özellikle Kırşehir'deki Aşık Paşa Türbesi ile plan benzerliği göstermektedir. 1915 Rus işgali sırasında kümbetin tepesine isabet eden top güllesi yapıda tahribata yol açmıştır. Kümbet, bugün hâlâ ayakta olmakla birlikte, iç süslemeleri ve mezar taşları ciddi şekilde zarar görmüştür.