ABONE OLSindirim sistemi, hormon salgılayan birçok doku ve hücre grubu içerir. Vücudumuzda hormon üreten hücreler en yoğun olarak sindirim sisteminde bulunur. Günümüzde özellikleri ve etki biçimleri yeni tanımlanan hormon yapısındaki maddelerle birlikte sindirim sisteminde onlarca hormon bulunmaktadır. Bu hormonlardan en çok bilinenleri; Gastrin, Kolesistokinin, Sekretin, Vazoaktif İntestinal Polipeptid (VIP), Gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP) ve Motilindir.
Gastrin: Midenin asit salgılayan hücrelerini uyaran ve mide asit salgısını arttıran bir hormondur. Yemek sonrası salgısı artan gastrin, mide içeriğinin asidik olmasını sağlar ve besinlerin sindirimine katkıda bulunur. Gastrin üreten tümörler (Gastrinoma) sıklıkla onikiparmak barsağı ve pankreas başında ortaya çıkar, nadiren midede görülebilir. Zollinger-Ellison sendromu adıyla da bilinen bu durumda, gastrin aşırı üretimi sebebiyle artmış asit salgısına bağlı olarak ülser görülme sıklığı yüksektir. Normal ülserlerin aksine bu ülserler; onikiparmak barsağından çok midede yerleşir, sıklıkla birden fazla sayıdadır, ilaç tedavisine rağmen daha geç iyileşir ve genellikle tekrarlama eğilimindedir. Ülsere eşlik eden ishal, bu hastalarda sık görülen bir durumdur.
Oldukça seyrek (milyonda bir) görülen bir tümör olan Gastrinoma, erkeklerde kadınlara göre daha fazla gözlenir. Hastaların yaklaşık 1/3'ünde, Gastrinoma ile birlikte hormon salgılayan diğer bazı bezlerde de tümör vardır.
Tanı, gastrin seviyesinin ve açlık mide asidinin yüksek olması ile konur. Şüpheli durumlarda bazı uyarıcı testlerle gastrin seviyesinin ölçülmesi gerekir. Tanı konduktan sonra tümörün yeri tesbit edilmelidir.
Tedavi cerrahi yöntemle tümörün çıkarılmasıdır. Ameliyat sonrası takipte en iyi yöntem, düzenli aralıklarla gastrin seviyesinin ölçülmesidir. Tümör yayılımının olmadığı durumlarda uzun süreli sağkalım mümkündür.
Kolesistokinin: İnce barsağın başlangıç kısmında üretilen kolesistokinin, yağ emilimi için gerekli olan safranın barsağa akışını sağlayan bir hormondur. Hormonun etkisiyle safra kesesinde kasılma olur ve depolanan safra salgısı barsağa akar. Alınan besinlerin sindirimi ve emilimi için yemeklerden sonra kolesistokinin salgılanması artar. Hormonun asıl görevi safra kesesi ve safra kanalının hareketlerini düzenlemektir, ancak kısmen mide boşalması ve pankreas dokusunun gelişmesi üzerinde etkilidir. Yemeklerden sonra doygunluk hissinin oluşmasına yardımcı olarak gıda alımının düzenlenmesini de sağlar.
Sekretin: Bilinen en eski hormondur. İnce barsağın başlangıç kısmındaki özelleşmiş hücrelerde üretilir. Hormonun en önemli görevi pankreas sıvısının salgılanmasını uyarmaktır. Bu sayede, barsağın ilk kısmı olan onikiparmak barsağına geçişi esnasında yüksek asit miktarına sahip olan mide içeriğinin barsak dokusuna zarar vermesi önlenir. Sekretin'in mide boşalmasını yavaşlatıcı etkisi de vardır.
Vazoaktif İntestinal Polipeptid (VIP): Sindirim sisteminde yer alan sinir uçlarından, tükrük bezlerinden ve pankreastan salgılanır. VIP, sindirim sisteminin kan damarlarını genişleterek kan akımını arttıran bir hormondur. Sindirim için gerekli olan salgıların barsak boşluğuna salgılanmasını sağlar. Bu sebeple aşırı üretildiği VIP salgılayan tümörlerde (VIPoma), barsak salgılarının artması sonucu bol sulu ishal ortaya çıkar. Çok seyrek görülen bu tümör, orta yaşlarda ve kadınlarda daha sıktır. Verner-Morrison sendromu ya da pankreatik kolera adıyla bilinen bu durumda barsaktan fazla miktarda su ve mineral kaybı olur.Tümörün bulunduğu yerin tesbit edilmesinden sonra tedavi cerrahi yöntemle tümörün çıkartılmasıdır.
Gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP): İnce barsağın başlangıç kısmında daha çok olmak üzere tüm ince barsak boyunca bulunan özel hücrelerde üretilir. Mide asit salgısını ve mide hareketlerini baskılar. Bunun yanı sıra besin alımı sonrası, vücutta kan şekerini düzenleyici hormon olan insülin salgılanmasını uyarır.
Motilin: İnce barsak boyunca yerleşen özelleşmiş hücrelerde üretilir. Hormonun asıl görevi barsak hareketlerini düzenlemektir. Özellikle yağdan zengin gıdalar motilin salgısını uyarır, mide duvarının gerilmesi ve asit miktarı yüksek mide içeriğinin onikiparmak barsağına geçişi de motilin salgısını arttırır. Motilin barsak hareketlerini hızlandırır, nitekim birçok ishal durumunda bu hormonun seviyesi yüksek bulunmuştur.
HAZIRLAYAN; Dr. Ahmet GÖRGEL, Prof. Dr. Mitat BAHÇECİ
KAYNAKLAR:
1-Koloğlu Endokrinoloji Temel ve Klinik, 2. baskı, MN Medikal&Nobel, Ankara, 2005., 693-702.
2- Klinik Endokrinoloji, Edit: Gürbüz Erdoğan, 3. baskı, ANTIP A.Ş. Yayınları, Ankara, 2003., 544-546.
