ABONE OLDünyan'nın Hareketleri
Dünya'nın coğrafi olaylar ve canlılar üzerinde etkili olan başlıca iki hareketi vardır.Kendi ekseni etrafındaki hareketi (günlük). Güneş etrafındaki hareketi (yıllık)
Dünyan'nın Ekeseni Etrafında Dönüşü
Dünya, Kuzey ve Güney Kutup noktalarından geçen yer ekseni etrafında 24 saatte bir dönüş yapar. Dünya'nın ekseni, yörünge düzlemine dik değildir. Eksen ile ekliptik arasında 66˚33' lık açısal fark vardır.
Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Dönüşüne Bağlı Olarak İki Tür Hız Oluşur
Dünya'nın geoid şekli nedeniyle yüzeyindeki çizgisel hız Ekvator'dan kutuplara doğru azalır. Ekvator üzerindeki bir nokta saatte yaklaşık 1670 km'lik bir çizgisel hız yaparken kutup noktalarında bu hız sıfıra eşittir.
Dünya'nın ekseni etrafında dönüş açısı ile ilgili hıza da açısal hız denir. Dünya üzerindeki tüm noktalar 24 saatte 360˚ döndüğünden açısal hızları eşittir. Dünya, 1 saatte 15˚'lik dönüş yapar.
Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Dönüşünün Ortaya Çıkardığı Sonuçlar
Gece ve gündüz oluşarak birbirini izler. Gece ve gündüz süreleri Ekvator üzerinde sürekli 12'şer saattir. Kutuplara yaklaştıkça, mevsim durumuna göre gece ve gündüzün uzaması ya da kısalması gözlenir. Bu durum eksen eğikliğinin sonucudur.
Gece soğuma, gündüz ısınma gerçekleşir. Bu nedenle günlük sıcaklık ve basınç farkları oluşur. Bu durum, mekanik çözülmeden meltem rüzgarlarının oluşmasına kadar birçok coğrafi olayın temelini teşkil eder.
Gün içinde güneş ışınlarının geliş açısı ve cisimlerin gölge boyu değişir.
Doğudaki yerler Güneş'i batıdaki yerlerden önce görür. Bu nedenle yerel saat farkları oluşur.
Doğuda güneş erken doğar ve erken batar, batıda ise geç doğar ve geç batar.
Eksen etrafındaki dönüşten ortaya çıkan saptırıcı kuvvet (Coriolis) sürekli rüzgar yönlerinde sapmalara neden olur. (KYK'de sağa GYK'de sola doğru)
30˚ ve 60˚ Kuzey ve Güney enlemleri boyunca dinamik kökenli basınç kuşakları oluşur.
Ana yönler oluşur.
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi Ve Sonuçları
Dünya Güneş etrafındaki hareketini Ekliptik adı verilen elips şeklindeki düzlemde saat ibresinin tersine doğru hareket ederek 365 gün 6 saatte tamamlar.
Yörünge düzleminin (Ekliptik düzlem) elips şeklinde olmasından dolayı Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığı değişir. Dünya 3 Ocak tarihinde Güneş'e en yakın duruma gelir, buna Günberi (Perihel) denir. 4 Temmuz tarihinde ise Güneş'e en uzak durumundadır. Buna da Günöte (Afel) denir.
Dünya Güneş'e yaklaştığı zaman Güneş'in çekim kuvveti arttığından Dünya'nın yörüngedeki dönüş hızı da artar. Uzaklaştığı zaman da çekim kuvveti azalacağından yörünge üzerindeki dönüş hızı azalır.
Bu nedenle
Kuzey Yarımküre'nin yaz mevsimi (21 Mart ile 23 Eylül arası), Güney Yarımküre'nin yaz mevsiminden (23 Eylül ile 21 Mart arası) daha uzun (7 gün) sürer.
Dünya Güneş'e yakın olduğunda dönüş hızı arttığından Şubat ayı 28 gün sürer.
Dünya Güneş'e uzak olduğunda dönüş hızı azaldığından sonbahar ekinoksuna iki gün geç girilir (23 Eylül'de yaşanır).
Dünya Güneş'e yaklaştığında çekim kuvveti arttığından gel-git genliği de artar.
Dünya'nın Güneş'e yaklaşması ve uzaklaşması mevsimlik sıcaklık dağışına etki etmez. Mevsimlik sıcaklık dağılışını etkileyen faktör, ışınların düşme açısıdır. Bunu da eksen eğikliği belirler.
Ekvator ile Yörünge düzlemi (Ekliptik) arasında 23˚27' lık açının bulunmasından dolayı Yer ekseni ile Yörünge düzlemi arasında 66˚33' lık bir açı oluşmuştur. Yani Yer ekseni yörünge düzlemine eğiktir.
Bunun sonucunda
Güneş ışınlarının Dünya üzerindeki noktalara düşme açısı yıl içerisinde değişir.
Işınların düşme açısındaki değişikliğe bağlı olarak yıllık sıcaklık farkları oluşmuş ve mevsimler meydana gelmiştir.
Aynı anda, farklı yarımkürelerde farklı mevsimler yaşanır.
Bir noktada güneş ışınlarının atmosferdeki tutulma miktarı yıl içinde değişir.
Cisimlerin gölge boyları yıl içinde değişir.
Gece-gündüz süreleri yıl içinde değişir (Ekvator hariç).
Mevsimlik sıcaklık değişimine bağlı olarak yüksek ve alçak basınçlar, karalar ve denizler arasında yer değiştirir. Bunun sonucunda muson rüzgarları oluşur.
Aydınlanma çemberi yıl içerisinde yer değiştirir.
Bir noktadaki Güneş'in doğuş ve batış saatleri yıl içerisinde değişir.
Güneş'in ufuk düzlemindeki tepe noktası yıl içerisinde değişir.
Dönencelerin yeri (23˚27' Kuzey ve Güney) ve Kutup dairelerinin (66˚33' Kuzey ve Güney) yeri belirlenmiştir.
Güneş ışınlarının dik geldiği yerler dönenceler arasında yer değiştirir.
Matematik iklim kuşakları oluşmuştur.
Kutup noktalarında 6 ay süreyle gündüz, 6 ay süreyle gece yaşanır.
Dünya'nın yıllık hareketinin sonuçları eksen eğikliğine bağlı olarak gerçekleşir. Bu nedenle, eğer eksen eğikliği olmasaydı yukarıda belirtilen sonuçların hiçbiri oluşmazdı.
Güneş ışınları dönencelere yılda birer defa, dönenceler arasındaki her noktaya iki defa dik gelir. Dönencelerin dışına kesinlikle dik açıyla gelmez
