Türkiye'nin doğusunda yer alan Ağrı'nın ekonomisi, temel olarak tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Yıllar içinde yaşanan göç, işsizlik ve gelir düşüklüğü gibi sorunlara rağmen il, sınır ticareti, genç nüfus potansiyeli ve turizm olanaklarıyla gelişme potansiyelini sürdürmektedir.

Ağrı'da Temel Ekonomik Yapı

Ağrı'nın ekonomik yapısı ağırlıklı olarak tarım ve hayvancılık sektörlerine dayanmaktadır. İl genelinde geçim kaynakları büyük ölçüde kırsal üretimle şekillenmekte, istihdamın önemli bir bölümü de bu alanlarda yoğunlaşmaktadır. Bitkisel üretim ve hayvansal faaliyetlerin yanı sıra bu sektörlere bağlı küçük ölçekli ticaret ve hizmet kolları da ekonomik yaşamda yer almaktadır.

Tarımda verimlilik, sınırlı sulama altyapısı, iklim koşulları ve geleneksel üretim yöntemleri nedeniyle düşük seviyededir. Hayvancılık ise hem büyükbaş hem küçükbaş hayvan yetiştiriciliği şeklinde sürdürülmekte olup, genellikle geçimlik düzeyde kalmaktadır. Organik tarım ve hayvancılığın geliştirilmesi, sektöre yönelik stratejik hedefler arasında gösterilmektedir.

Ağrı'nın İşgücü ve İstihdam Profili

Ağrı, işgücüne katılım ve istihdam oranları açısından Türkiye ortalamasının altında seyretmektedir. Serhat Kalkınma Bölgesi (Ağrı, Kars, Ardahan, Iğdır) kapsamında değerlendirilen verilere göre, erkeklerin işgücüne katılım oranı yaklaşık %73 iken kadınlarda bu oran %39 civarındadır. Kırsal bölgelerde kadınlar daha çok tarımsal işlerde istihdam edilmektedir.

Yetersiz istihdam imkânları, özellikle genç nüfusu büyük kentlere göçe zorlamakta, bu da ilin demografik ve ekonomik yapısını doğrudan etkilemektedir. Kademeli göçle birlikte yaşanan çarpık kentleşme ve sosyal uyum sorunları, kalkınma sürecini yavaşlatmaktadır.

Ağrı'da Kişi Başına Düşen Gelir ve Gelişmişlik Sıralaması

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Ağrı, kişi başına düşen gayrisafi yurt içi hasıla (GSYH) açısından ülke genelinde son sıralarda yer almaktadır. 2014 yılı itibarıyla bu değer Ağrı'da 8.486 TL iken, aynı yıl İstanbul'da bu rakam 43.645 TL olarak gerçekleşmiştir.

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) sıralamalarında da Ağrı, 1996 ve 2003 yıllarında 80 il içinde sondan ikinci sırada yer almış, 2011 yılında bir sıra yükselse de 2014 itibarıyla yeniden son sıraya gerilemiştir. İnsani Gelişmişlik Endeksi açısından da Ağrı, 0,567 değeriyle "orta beşeri kalkınmışlık" kategorisinde ve Türkiye genelinde son sıralarda bulunmaktadır.

Ağrı'nın Sanayi ve Ticaret Potansiyeli

Ağrı'da sanayi faaliyetleri sınırlı ölçekte ve kamu destekli yatırımlarla şekillenmektedir. Sanayi tesislerinin sayısı düşük, üretim kapasitesi ise bölgeye kıyasla düşüktür. Bu durum, sanayiye dayalı istihdamın sınırlı kalmasına yol açmaktadır.

Ancak Doğubayazıt ilçesinde yer alan Gürbulak Gümrük Kapısı, dış ticaret açısından önemli bir geçiş noktasıdır. İran ve Orta Asya pazarına yönelik sınır ticaretinin artırılması, hem il hem bölge ekonomisi açısından önem arz etmektedir. Gürbulak Kapısı üzerinden yapılan ticaretin geliştirilmesi, ihracata dayalı kalkınma modeli için stratejik bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.

Ağrı'da Yatırım Alanları ve Teşvikler

Ağrı, devlet destekli birçok yatırım teşviki kapsamına alınan illerden biridir. Mevcut ve potansiyel yatırım alanları arasında tarım-sanayi entegrasyonu, yenilenebilir enerji yatırımları, lojistik, turizm altyapısı ve KOBİ destekleri öne çıkmaktadır.

Organik tarım ve hayvancılık, soğuk hava depoları, et ve süt işleme tesisleri gibi alanlara yapılacak yatırımlar, bölgenin kaynaklarını daha etkin kullanmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı projelerin teşviki ile enerji üretimi potansiyelinin artırılması hedeflenmektedir.

Ağrı Ekonomisinde Eğitim ve Üniversitenin Rolü

2007 yılında kurulan Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi, ilin ekonomik ve sosyal gelişimine katkı sağlayan en önemli kurumlardan biri olarak değerlendirilmektedir. Üniversite, hem istihdam yaratmakta hem de genç nüfusun eğitim düzeyini artırarak uzun vadede nitelikli işgücünün oluşmasına katkı sunmaktadır.

Üniversitenin kentle etkileşimi sayesinde, sosyal bilimler alanındaki araştırmalar, ekonomik planlama ve gelişme stratejileri açısından yol gösterici rol üstlenmektedir.

Ağrı'nın Turizm ve Alternatif Gelir Kaynakları

Ağrı, turizm alanında büyük potansiyele sahip olmasına rağmen bu potansiyel yeterince değerlendirilememiştir. Başta Ağrı Dağı olmak üzere, İshak Paşa Sarayı, Meteor Çukuru, Balık Gölü ve Diyadin Kaplıcaları gibi doğal ve tarihi alanlar turizm açısından önemli değerler sunmaktadır.

Dağ turizmi, yayla turizmi, kültürel turizm ve sağlık turizmi gibi farklı kategorilerde yatırım yapılması, bölgenin alternatif gelir kaynaklarını artırabilir.

Kısaca Ağrı İlinin Ekonomik Faaliyetleri

Ağrı'nın ekonomik yapısı ve ekonomik faaliyetler, büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmakta; sanayi, ticaret, turizm ve hizmet sektörleri ise sınırlı düzeyde gelişmiştir. Kişi başına düşen gelir, işsizlik oranı ve göç gibi göstergeler açısından Türkiye ortalamasının gerisinde bulunan il, uygun politikalarla değerlendirilebilecek zengin kaynaklara ve stratejik konuma sahiptir.

Sınır ticaretinin canlandırılması, üniversite destekli kalkınma stratejileri, yenilenebilir enerji yatırımları ve kırsal altyapının güçlendirilmesi gibi adımlarla Ağrı'nın sosyo-ekonomik göstergelerinde iyileşme sağlanması mümkündür.