ABONE OLYeryüzünde yaşayan tün canlılar bir besin zincirinin içerisindedirler.Bu zin-cirin, en büyük enerji kaynağı Güneş’tir.Yeşil bitkiler bu enerjiyi bütün canlılar için besin yapımında kullanırlar.Bu sebeple yeşil bitkiler üretici olarak adlandı-lırlar.
Güneş enerjisi, yeşil bitkilerin veya üreticilerin besin yapabilmesi için şarttır. Tüketiciler, yeşil bitkileri yiyen geyik, antilop, koyun, sığır gibi hayvanlardırlar. Diğer tüketiciler ise geyik ve antilobu yiyen aslan, kaplan gibi hayvanlardır.Bu besin zincirinde enerji, Güneş’ten yeşil bitkilere, yeşil bitkilerden geyik ve anti-loba ve en sonunda aslana aktarır.
Yeşil Bitkiler Geyik Aslan
Tüm bu organizmalar sonunda ölürler.Çürükçül bakteriler ve mantarlar, ölü organizmalardan artakalanları parçalayarak ayrıştırırlar.Madensel tuzların topra-ğa geri dönmesini sağlarlar.Böylece üreticiler ya da yeşil bitkiler,bu besinleri tekrar kullanabilirler.Böylece besin zinciri tamamlanır.
Dünya’daki bütün besin zincirlerini bir dev örümcek ağına benzetebiliriz.Bir çok hayvan, çeşitli besin maddeleri ile beslenir.Birçok bitki ve hayvan, çok farklı türlerdeki hayvanlara yem olabilirler.Sonunda, hepsi çürükçül organizmalar için besin maddesi olur.Sonuçta, birbirini içine alan birçok besin zinciri vardır.Birbi-rini içine alan bu besin zincirleri besin ağı olarak adlandırılırlar.Bu enerji sürekli olarak, yaşayan canlılar arasında yer değiştirecektir.
Enerji Piramidi
Enerji piramidi, yükselen besin seviyelerinden ( basamaklarından )meydana gelir.İlk besin basamağını fotosentez yoluyla kendi besinlerini üreten yeşil bitkiler oluşturur.bu enerji piramidinin temel basamağıdır.
Bu basamakta, diğer basamakta diğer canlılardan daha çok canlı vardır. Çün-kü, hemen hemen yaşayan bütün canlılar doğrudan ya da dolaylı olarak yiyecek için yeşil bitkilere bağlıdır.
Bir enerji piramidinin, yeşil bitkilerden sonraki besin basamağı otla beslenen inek, tavşan gibi hayvanlardan oluşur.İkinci basamağın bireyleri (tavşan,inek) bi-rinci basamağın bireylerini (bitkileri) yerler.Bitkileri yiyenler otçul olarak adlan-dırılırlar.Dikkat edilirse, otçullar yeşil bitkilerden daha azdır.
Otçullar, yaşamları için gereken organik maddeleri, bitkileri yiyerek sağlar-lar.Sonuçta bir otçul, bitkiyi yediği zaman madde ve enerji yeniden şekillenir ve maddenin bir kısmı otçul tarafından enerjiye dönüştürülür.
Enerji piramidinin en üst basamağını etçiller ve hem ot hem et yiyenler oluş-tururlar.Etçiller yalnız diğer hayvanlarla beslenirler.Aslan etçil hayvana örnektir. İnsanlar hem et, hem ot yerler.Dikkat edilirse, bu besin basamağını oluşturan bi- reylerin sayıları, diğer basamaklarda ki bireylerden daha azdır.Sonuçta basamak-lar birbiri üzerinde bir küme oluşturduğunda bir piramit şeklini alır.
Enerji piramidinin amacı; basamaklar arası kullanılabilir enerji miktarının ileri basamaklara doğru azaldığını göstermektedir.Bitkiler, enerjinin büyük bir kısmını yaşamlarını sürdürebilmek için kullanırlar.Enerjinin bir kısmını da diğer basamaktaki otçullar için kullanılabilir hale getirirler.Hücrelerinde depo ederler. Bitkilerden arta kalan enerjiyi alan otçulların sayısı ise bitkilerden bu sebeple daha azdır.
Otçullar bitkilerle beslenir.Bu enerjinin bir kısmını hayatî faaliyetlerde har-carlar.Arta kalanı ise diğer basamaktaki etçiller için kullanılabilir hale getirerek depo ederler.Bunun anlamı en üst basamaktaki, hem etle hem otla beslenenlerin harcayabileceği enerji miktarının diğer basamaklardan daha az olduğudur.En üst basamaktaki canlı grubunun sayısı da bu sebepten dolayı daha azdır.
Günümüzde,piramidin tabanını oluşturan yeşil bitkiler basamağı, gittikçe da-ralmaktadır.Bu daralmanın sebebi kuraklık, don ve insanların bilinçsizce orman-ları tahrip etmeleri, hava, su ve toprak kirlenmesidir.
Sonuçta bütün canlılar ölürler.Onları topraktaki çürükçül bakteri ve mantar-lar ayrıştırırlar.Yapılarındaki madensel maddeler tekrar yeşil bitkiler tarafından
Besin yapımında kullanılır.Madde değişikliği sonucunda enerji, başka bir besin zinciriyle başlayarak yeni enerji piramidini oluşturur.
Zararlı Maddelerin Besin Zinciriyle İnsanlara Geçmesi
Tarımla uğraşanlar,yetiştirdikleri sebze ve meyveleri,parazit canlıların zarar-ından korumak için ilaçlarlar.Tarım ilaçları sebze ve meyvelerin üzerinde kalır.
Bu sebze ve meyveler iyi yıkanmadan yenilirse, doğrudan yiyen kişi tarafından, sindirim yoluyla alınır.Yağmur ve sulama sularıyla toprağa karışabilir.Bitki kök-leri tarafından, su ile birlikte emilir.Böylece Bitkinin hücrelerine kadar gelip yer-leşir.Bu sebze ve meyveler insanlar tarafından yenilirse, kimyasal zararlı madde-ler o canlılara geçer.İlaçlı otları yiyen otçullar (koyun-sığır) insanlar tarafından yenilirse dolaylı olarak insanlara ulaşır.İnsanlarda ve hayvanlarda bazı rahatsız-lıklara hatta ölümlere sebep olabilir.
Bilinçsizce ilaçlama yapmak ve bitkilere gereğinden fazla hormon vermek insan sağlığı açısından zararlıdır.Bu sebeple DDT gibi bazı ilaçların kullanımı Tarım Bakanlığı tarafından yasaklanmıştır.
Enerji Piramidinin Bozulması
Bazen besin zincirindeki canlı türlerinden birinin sayısında aşırı derecede ar-tış görülebilir.Hastalık, hava şartlarındaki değişme (kuraklık, don vb.) veya kont-rolsüz avlanma gibi sebepler enerji piramidini bozmaktadır.Besin bulamamak ve hastalık sebebiyle etoburlar ölmektedir.Bazı bölgelerde az sayıda otobur bulun-ması sebebiyle bitkiler birbirlerini hızla örterek büyümektedir.
İnsanların kontrolsüz avlanmaları ile yırtıcı kuş sayısındaki azalmalarda, bit-kiler için zararlı olan böcek ve çekirge sayısını artırmaktadır.Bütün bunlar ekolo-jik denge ve enerji piramidinin bozulmasına sebep olmaktadır.
