Diyadin idari Durumu, Kuruluşu ve Gelişmesi

Diyadine bağlı 6 köy ve 67 mezra yerleşimi bulunmaktadır. İlçe merkezi 7 (Atatürk, 14 Nisan, Fatih, isaağa, Murat, Göl, Ketenpınar) mahalle muhtarlığından oluşmaktadır. İlçeye bağlı bucak ve belde yoktur. Sadece ilçe merkezinde belediye teşkilatı vardır.

Yerleşim merkezi olan köylerin konumu değişik özellikler gösterir. Köyler özellikle dağ vadi diplerinde, dere kenarlarında ve vadilerde bulunur. Köyler genellikle birbirine yakın mesafededir. İlçeye en uzak köy Dedebulak Köyü 45 km , en yakın köy Omuzbaşı Köyü 3 km dir.

Diyadin'de Yatayda ve Dikeyde Meydana Gelen Gelişmeler

Diyadin’in ilk çekirdeğini oluşturan Diyadin kalesi özellikle Osmanlı Rus savaşları sonucu bölgeyi işgal eden Rus ve Ermeniler tarafından tahrip edildiği için günümüzde harabe durumdadır.

Diyadin, Cumhuriyet döneminde, günümüzde herhangi bir yerleşme ünitesinin bulunmadığı kale çevresinde gelişmeye başlamıştır.

İlk yerleşme, İsaağa mahallesinde mezarlığın kuzeyindeki bölgede oluşmuş ve 1950 yılına kadar yerleşmenin gelişimi, büyük ölçüde bu mahallenin çevresinde gerçekleşmiştir. Bu çekirdek yapı 1950-1970 yılları arasında açılan yollara koşut olarak gelişmiş, kuzey ve kuzeybatıya, Göl mahallesine doğru genişlemiştir. Gelişim alanları İsaağa mahallesi merkezli olmak üzere, Göl mahallesine doğru gerçekleşmiştir. Diyadin’de 1969 yılında Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nun açılması ile birlikte doğu yönlü bir yatay gelişme meydana gelmeye başlamıştır.

Nüfus artışına bağlı olarak yatay yöndeki gelişmenin 1970-1990 yılları arasında artarak devam ettiği dikkati çekmektedir.

Söz konusu dönemde Murat Nehri boyunca kuzeybatı-güneybatı yönlü yatay gelişme hız kazanmış ve Murat mahallesi ortaya çıkmıştır. Bu dönemde yatay yöndeki gelişme özellikle Diyadin’i E-80 karayoluna bağlayan yol ile Murat Nehri arasında kalan sahada hızla devam etmiş ve 1975 yılında meydana gelen depremden sonra yapılan (240 adet tek katlı ev) afet evleri ile en son sınırına ulaşmıştır.

Murat mahallesinin kuzeybatısında inşa edilen 240 konuta depremden zarar gören Kotancı köyü sakinleri, İsaağa mahallesinin güneyinde yapılan 30 konutluk afet evlerine de başka köylerde meydana gelen sel ve heyelanlar sonrası, evsiz kalan afetzedeler getirilip yerleştirilmiştir.

Güneybatı yönlü yatay gelişme 1970-1990 döneminde Murat Nehri ile kaplıcalara giden yol çevresinde devam etmiş ve gelişmesini sürdürmüştür. Söz konusu dönemde 1969’da açılan Yatılı ilköğretim Bölge okuluna doğru meydana gelen yatay yöndeki gelişme doğu ve kuzeydoğuya doğru da devam etmiştir.

Yatay yönlü gelişme 1990’dan sonra güneydoğu ve doğuya doğru meydana gelmiştir. Bu gelişmeye bağlı olarak 1990’lı yıllarda Ketenpınar mahallesi ortaya çıkmış ve Diyadin’in en kalabalık nüfusuna sahip mahallesi olmuştur.

Diyadin’de yerleşmenin yatay yönde hızlı bir şekilde genişlemesine bağlı olarak bazı idari düzenlemeler yapılmıştır. Nitekim 2006 yılı sonunda yapılan idari düzenlemeyle dört olan mahalle sayısı yediye çıkarılmıştır. Bu tarihte Diyadin’in alan ve nüfus bakımından büyük olan üç mahallesi (Ketenpınar-Fatih, Murat-14 Nisan ve Göl-Atatürk) ikişer kısma ayrılmıştır.

Diyadin’in belediye yönetim bölgesi yüzölçümü 1039 ha kadar olup, bunun 362 hektarı yerleşik alanlardan oluşmaktadır.

Diyadin’in kasaba merkezini büyük ölçüde Göl ve nispeten de İsaağa ile Murat mahalleleri oluşturur. Söz konusu mahallelerin, İnönü, Cumhuriyet, Fatih ve Kaplıca Yolu caddelerinin çevresi dışında kalan alanları ile, Ketenpınar mahallesinin tamamı tipik birer kırsal yerleşme düzenine sahiptirler.

Diyadin’in yerleşim alanı özellikle son 30-35 yıllık dönemde büyük bir genişleme göstermiştir. Yerleşim alanı Murat Nehrine paralel olarak kabaca kuzeybatı-güneybatı doğrultusunda 4.3 km, batı-doğu doğrultusunda ise 2.4 km ye ulaşmıştır. Diyadin’in merkezi kesimlerinde binalar genellikle bitişik tarzda, kenar kesimlerinde ise konut yoğunluğu azalmaya başlamakta ve dağınık dokulu bir yerleşme düzeni dikkati çekmektedir.

Diyadin’in yerleşim planın şekillenmesinde doğal çevrenin etkili olduğu gözlenmektedir. Diyadin’in iş ve ticaret merkezini oluşturan Cumhuriyet ve Fatih caddeleri topografik yapıya uygun olarak kuzeybatı-güneydoğu ve doğu batı doğrultusunda uzanmaktadır.

Diyadin’in ilk imar planı 1957 yılında, ikinci imar planı ise 1973 yılında yapılmıştır. Diyadin’in 1973 yılında onaylanmış imar planı olmasına rağmen, bugüne dek hiçbir ruhsat verilmemiş, başka bir anlatımla imar planı uygulanamamıştır. Son dönemde artan nüfus miktarı ve gelişen fonksiyonel özelliklerine rağmen, planlı bir gelişme gösteremeyen Diyadin ilçe merkezi, geneli itibarıyla bir şehir görünümü kazanamamıştır.

Diyadin’de dikey yöndeki gelişmenin, yatay büyümeye paralel olarak geliştiği söylenemez. Aksine dikey yöndeki gelişmenin çok yavaş bir seyir gösterdiği söylenebilir. Kasaba’da konutların büyük bir çoğunluğu tek katlı olarak inşa edilmektedir. Konutların % 90’ı (yaklaşık 1951 konut ) tek katlı olup bu konutların büyük bir çoğunluğu ahır, samanlık, mutfak, tuvalet vb eklentilerle iç içe olan yapılardan oluşmaktadır.

Tek katlı konutların yaklaşık % 92’sinde mutfak, banyo ve tuvalet konutun içinde değil, eklenti olarak konuta genellikle bitişik olarak inşa edilmiştir. Banyo çoğu konutta ayrı bir bölme olarak bulunmamaktadır. Eski dokulu tek katlı konutların çoğu bahçeli evler formunda inşa edilmişlerdir.

Afet konutları dışındaki evlerin büyük bir çoğunluğunun çatısı düz çatı şeklinde olup toprakla örtülmüştür. Bu konutların yapı malzemesi ise genel olarak taş, toprak, briket ve kerpiçtir.

Konutların % 10’luk kısmını (216 daire) oluşturan iki ve daha fazla katlı binalar ise genellikle resmi kuruluşlara ait lojmanlardan oluşmaktadır. Son dönemlerde sayısı nispeten artmaya başlayan iki ve daha fazla katlı binaların yapımında, modern yapı gereçleri kullanılmaktadır. Ayrıca ilçedeki tüm resmi kurumlar ve bunlara ait lojmanlar ile kalorifer döşenmiş özel konutlar jeotermal enerji ile ısıtılmaktadır.

Kaynak: Prof. Dr. Faruk Kaya