ABONE OLHavaran Kalesi
Hamur ilçe merkezindeki kaledir. Doğudan Murat nehrine karışan Hamur çayı ile bunun geçtiği derince dereye açılan güneydeki Kurudere arasında bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan yarımada gibi sarp bir kayalık üzerinde kurulmuştur. Kasabanın batı bitişiğinde, dereden yaklaşık 100 m. yüksektedir. Giriş kapısı güney doğu yönündedir. Kalenin u kısmı , çevre araziye hafif bir meyille bağlandığından, burası derince kazılmış, bir hendek oluşturulmuştur.
Kale Selçuklu Devletinin son zamanlarından kalmadır. Kimlerce yapıldığı bilinmemektedir. Hakkında fazla bilgi yoktur. Bilinenlerin çoğu söylentilere dayanmaktadır.
çevrede bulanan küçük çaptaki Ağadeve, şoşik, Seslidoğan, Ceylanlı, Uzunveli, ve Eleşkirt kalelerinin yönetiminin buraya bağlı olduğu sanılmaktadır. Yerden yükselen doğal bir kayalık üzerine dolgularla beslenip yapılan Hamur kalesi, Yukarı Murat bölgesinin en saglam kalelerindedir. Ancak, gerek Osmanlı-Rus savaşlarında, gerekse Cumhuriyet döneminde iyice tahrip edilmiştir. Bugün kale yıkık haldedir. Batı cephesi hariç, kalenin cephe duvarları, burçları, camii, Kalebeyi Konağı ve Deve Hanları ile 400 m. uzakta ve kaleden daha yüksekteki bir tepede olan gözetleme kulesi, tanınmayacak şekilde tahrip edilmiştir.
Hamur Kümbeti
(Sürmeli Mehmet Paşa Kümbeti )
Hamur ilçe mezarlığından, Ağrı - Van karayoluna 250 m. uzaklıktadır.
Kümbetin giriş kapısı üzerindeki dört satırlık kitabede tahrip edildiğinden, yaptıran ve kimin için yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Okunabilen rakamlardan 1802 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.
Hamur kümbeti Selçuklu ve Osmanlı kümbetlerinden farklı bir mimari tarzda yapılmıştır. Palan bakamından yalnız Kırşehirdeki Aşık Paşa türbesine benzemektedir. Yapı 11.50 4.70 m. boyutunda, alt kısmı dikdörtgen, üstü dıştan balık sırtı, içten aynalı tonoz biçimindedir. Doğu cephesinde 3, batıda 2 mazgallı pencere vardır. Giriş kapısı batı yönündedir. Tahta kapı orijinal değildir. Taban ve üst örtüye geçişte çıkıntılı, gövde kısmında iki çizgi şeklinde olmak üzere siyah renkte dört halka kemer vardır. Yapıda kullanılan taşlardan farklı yontulmuş kemer taşlar, pencerelerin altında beyaza dönüşür. Kümbetin dört siyah kuşağında bazalt, diğer kısımlarında kirli beyaz renkte tüf taşlar kullanılmıştır. Bu taşlar, ishak Paşa Sarayında kullanılan taşlarla malzeme birliği göstermektedir.
Kümbetin içi iki bölümden oluşur. Giriş avlusunda 1, buradan kapı ile geçilen mezar adasında başlarda birer büyük, ortada 2 küçük olmak üzere 4 mezar vardır. Mezar taşları bitkisel motiflerle, sekiz kollu yıldız ve Arapça yazılarla süslenmiştir. şimdi mezarlar tahrip edilmiş, mezar taşları kırılmıştır.
Kümbetin XIX. yüzyıl başında, ishak Paşanın torunlarından ibrahim Paşa tarafından yaptırıldığı söylenmektedir. Giriş avlusundaki mezarın ibrahim Paşanın kardeşi Yusuf Beye, mezar odasındaki en baştaki mezarın ibrahim Paşanın, ikinci mezar oğlunun, üçüncü mezar kızının, sondaki yani kuzeydeki mezar ise, ibrahim Paşanın hanımına aittir.
1915 Rus işgalinde Kümbetin tepesine isabet eden top güllesi, hasar yapmıştır.
Hamur ilçe merkezinde, İshak Paşanın torunlarından İbrahim Paşa ile ailesinin gömülü bulunduğu kümbet, giriş kapısı üzerindeki kitabeden öğrenildiğine göre 1802 yılında yaptırılmıştır. Selçuklu ve Osmanlı kümbetlerinden farklı bir plan özelliği gösteren bu kümbet, Kırşehirdeki Aşık Paşa Türbesine benzemektedir. Güney tarafından orijinal olmayan bir kapı vasıtası ile içerisine girilen kümbet, dikdörtgen planlı olup, üzeri ayna tonozlu bir sistemle örtülmüştür. Kesme taştan yapılmıştır. Ayrıca cephelerde dört sıra halinde bazalt taşı ile hareketli bir görünüm sağlanmıştır. Türbenin doğusunda üç, batısında da iki penceresi bulunmaktadır. İç kısımdaki bitkisel motifler, yıldızlar ve yazılar tahrip edilmiştir.
şoşik Kalesi
Hamurun şoşik (Karlıca) köyünde yalçın kayalar üzerine yapılmış kaledir. Köy ilçe merkezine 34 km. uzaklıktadır.
Kaleyi yapan ve yapım tarihi bilinmemektedir. Ancak Akkoyunlulardan kaldığı sanılmaktadar. Evliya çelebi Seyahatnamesinde şoşik kalesi Sultan Hasan oğlu Ziyaüddinin yapısıdır. Yalçın bir kayanın tepesinde dört köşe kaledir, şeklinde tanımlayıp Diyadin Kalesi gibi burayı da Uzun Hasanın oğlu Ziyaüddinin yaptırdığını belirtiyorsa da, Uzun Hasanın bu adda bir oğlu yoktur.
Kalenin ortasında geniş bir alan vardır. Yanlardaki odalardan iki büyüğü ayaktadır. Yıkılmayan bölümlerden biriside hamamdır. Kaleden aşağıya inen merdiven ve gizli yollar vardır.
Kalenin yapısı ve kullanılan taşlar klasik kale mimarisinden farklıdır.
Aşağılardan kaleye çıkmak için blok taşlardan merdiven yapılmıştır. Kale dibinde, sert kayalara oyularak yapılmış Kör Kuyu ve Zindan da şoşik kalesinin bölümlerindendir. Kalenin doğusunda büyük bir su kulesi ile güney batı ve kuzey doğusunda büyük bir su kulesi ile güney batı ve kuzey yönlerinde iki kule kalıntısı vardır. Kalenin alt tarafında ayrı ve özel olarak yapılmış bir ibadethane bulunmaktadır.
şoşik kalesinin 2 km. doğusunda ikinci bir kale daha vardır ki, kale beyinin burayı kızı için yaptırdığı söylenmektedir. Dik bir tepe üzerindeki bu kale kalıntısına halk, Kız kalesi adını vermektedir.
şoşik kalesi, Ağrıdaki kalelerin içinde mimarı tarzı çok farklı olan bir yapıdır. Yapıda kullanılan taşlar da değişiktir. Bu taşlar, yörede bulunmayan elips şeklinde bir çeşit özel taşlardır. Kalenin köşeleri ve güney cephesinde üç yeri 2 metre kadar dışarıya çıkıntılı olarak yapılmıştır.
Ele geçirilmesi çok güç bir yerde yapılan şoşik kalesi, Karakoyunluların imar ettiği yerlerdendir. Kale ve bölümleri fazla yıkılmamıştır, restore edilebilir.
Hamur Mağarası
Hamur ilçesi yakınında, Hamur Deresi kıyısındadır. Mağara 100 kişiyi alabilecek büyüklüktedir.
Hamur Deresi
Murat Nehrinin Hamur ile Tutak arasında aktığı Hamur deresi, doğal güzelliklere sahiptir. Suların bazı yerlerde çağlayarak, bazı yerlerde durgun ve vadinin yapısına uygun biçimde kıvrılarak akması, yer yer görülen ağaçlıklar, bostanlar buraya ayrı bir çekicilik kazandırır. Hamur deresi; balık avlama, iyi bir piknik ve dinlenme yeridir.
