ABONE OLDüşme, oldukça sık görülen, genellikle dengenin bozulması, bazen şuur kaybının eşlik ettiği, fiziksel yaralanma ile sonuçlanabilen yaşlılarda önemli bir sağlık problemidir. Ortalama yaşam süresinin ülkemizde de artıyor olması yaşlı popülasyonun artmasına, bu da düşme gibi bir klinik sorunun giderek artan bir önem kazanmasına yol açmaktadır. Toplumda 65 yaş üzerindeki insanların yüzde 35-40'ı her yıl düşmektedir ve bu kişilerin yarısından fazlası bir defadan çok düşmektedir.
Düşmenin oluşmasını hazırlayan risk faktörlerini iç ve dış olmak üzere iki grupta incelenir. İç faktörler, yaşlının duruş ve yürüyüşündeki değişiklikler ile görme, işitme ve derin duyunun azalması ya da bozulması fizyolojik iç faktörler olarak sıralanabilir. Patolojik risk faktörleri ise kanamalar, viral hastalıklar gibi akut durumlar, Parkinson hastalığı, ortostatik hipotansiyon, felç durumları, eklem ve kas hastalıkları gibi kronik hastalıklardır. Çoklu ilaç kullanımına bağlı ilaç etkileşimleri ve ilaç yan etkilerine bağlı düşmeler de önemlidir.
Dış faktörlerde ise, tüm düşmelerin yaklaşık üçte biri çevresel faktörlere bağlıdır. Yaşlıların yaşadıkları alanlardaki aydınlatma, ya da tersine fazla ışıklı ortam, oturduğu koltuğun, yatağın yüksekliği, düzgün olmayan ya da cilalı yer yüzeyi, banyo ve tuvaletlerde tutunma yerlerinin, kaymaz paspas ve basamakların olmaması gibi faktörler düşmeye zemin hazırlayan tehlikeli risk faktörleridir. Ayrıca pantolon paçaları ya da etek uzunluğu, ayakkabı bağları, güvenli olmayan yürüteç ve metal bastonlar tehlike az edebilir.
KLİNİK DEĞERLENDİRME YAPILMALI
Düşme sonucu klinik değerlendirme yapılan yaşlılara, fizik muayene, oturma ve yürüme dengesinin ölçülmesi, kan tetkikleri B12 eksikliği, demir eksikliği, tiroid hormon bozukluğu ve benzeri gereken durumlarda beyin görüntülemeleri ve kan akımlarının değerlendirilmesinin yanında kalp muayenesinin de yapılması gerekir. Yaşlılarda hastaneden çıkış sonrası düşme ilk iki haftada 8 kat daha yüksektir. Kazalar dışındaki düşme nedenleri arasında kalp-damar hastalıkları ilk sıradadır. Düşmeye en sık neden olan nörolojik hastalıklar inme ve Multiple Skleroz (MS) olup bunları Parkinson hastalığı izlemektedir.
ALZHEİMER HASTALIĞI DÜŞME RİSKİNİ 8 KAT ARTTIRIYOR
Alzheimer Hastalığı gibi bunama durumlarında ise düşme riskinin normal yaşlılara göre en az 8 kat arttırıyor. İnme geçiren yaşlıların dörtte üçünün ilk 6 ay içerisinde düştüğünü, idrar çıkışını arttıran tansiyon ilaçları, antidepresanlar ve antipsikotiklerin ise düşmeye en sık neden olan ilaçlar olduğunu, vertigo gibi denge bozukluklarına bağlı düşmelerin ise yüzde 36 gibi bir oranda bulunduğunu, ayrıca görme kaybının da düşme riskini 2 kat arttırıyor.
DÜŞMENİN ÖNLENMESİNE İLİŞKİN ALINABİLECEK TEDBİRLER
Düşmenin önlenmesiyle ilgili alınabilecek tedbirlerle ilgili, aşağıdaki noktalara dikkat etmek gerekir.
Çevresel faktörlere yönelik alınması gereken önlemler: Yeterli aydınlatma sağlanmalı, yatak odası ve koridorlarda gece lambası olmalı, duvarlar açık renkli olmalı, elektrik fiş ve prizleri kolayca görülebilecek şekilde olmalı. Mobilyalar tekerlekli olmamalı, sallanan mobilyalar tamir edilmeli, yatak çok yüksek olmamalı.
Kayabilecek parça halı-kilim konmamalı, eşikler kaldırılmalı, kaymayan paspaslar kullanılmalı, halı kenarları kalkık olmamalı, yerde oyuncak vb bulunmamalı, halılar az tüylü olmalı, açık ve düz renkli olmalı.
Merdiven kaplamaları iyi olmalı, basamak kenarlarına fosforlu bant yapıştırmalı, kenarlarda trabzanlar olmalı, koridorda tutamaklar olmalı, basamaklar eşit, geniş ve alçak olmalı.
Banyo ve tuvaletlerde zemin kaymayan bir malzeme ile kaplanmalı, kalın kavrama demirleri ve parmaklıklarla donatılmalı, duş veya küvette tabure bulunmalı
Mutfakta yere dökülen sıvılar hemen temizlenmeli, sık kullanılan eşyalar kolayca ulaşılabilecek raflarda olmalı.
Dış ortamlarda kaymayan ayakkabı giyilmeli, kaldırımlar alçak ve düzenli olmalı, kaygan zeminler önlenmeli, varsa işaret koymalı, uygun rampa eğimleri verilmeli, aydınlatma yeterli olmalı.
Medya ve internet aracılığıyla sağlık taramaları, düşme risk faktörleri hakkında eğitim ve farkındalığı arttırma, kas kuvveti ve dengeye yönelik egzersiz seansları, ayakkabı ve çevresel tehlikelere yönelik tavsiyeler toplumsal programların belli başlı unsurlarını oluşturmalıdır.
Dr. Abdulkadir Tunç
Özel Adatıp Hastanesi Nöroloji Uzmanı (İHA)
